صکوک

صکوک در لغت به معنی سند و سفته و معرب واژه چک در زبان فارسی است. 

صکوک که همان ابزارهای مالی اسلامی است، درواقع اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند که دارنده آن مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌های فیزیکی، خدمات و یا منافع حاصل از دارایی یا پروژه‌ای مشخص می‌شود. 

(سازمان حسابداری و حسابرسی مؤسسات مالی اسلامی) در سال 2003 تعریفی دقیق از صکوک منتشر کرد که طبق آن AAOIFI صکوک “اسنادی با ارزش برابر که معرف سهم تقسیم (افراز) نشده از مالکیت بر دارایی‌های قابل لمس، منافع، خدمات و همچنین مالکیت بر دارایی‌های مرتبط با پروژه‌ای ویژه و یا فعالیت سرمایه گذاری مشخصی است” معرفی شده است. 

شهرداری تهران اولین ناشر اوراق مشارکت است که از آن جهت تأمین مالی پروژه بزرگراه شهید نواب صفوی استفاده کرده است. 

تفاوت صکوک و اوراق قرضه 

 به دلیل مشکلات و تناقضاتی که اوراق قرضه با شرع اسلام دارد در کشورهای اسلامی به جای آن از صکوک که اوراق اسلامی است استفاده می‌شود. 

تفاوت‌های بین این دو که باعث می‌شود صکوک منافاتی با قوانین شرعی نداشته و قابل استفاده باشد به شرح زیر است: 

1. صکوک با پشتوانه دارایی منتشر می‌شود در صورتی که اوراق قرضه حاکی از تعهد بدهی است. یعنی در اوراق قرضه رابطه ناشر و خریدار، وام‌دهنده و وام گیرنده آن هم با نرخ بهره ثابت است که مصداق ربا است. 

2. دارایی پشتوانه صکوک دارایی مجاز از نظر اسلام است که در مورد اوراق قرضه چنین موضوعی صدق نمی‌کند. 

3. اعتبار صکوک به پشتوانه دارایی است که بر اساس آن منتشر شده اما اعتبار اوراق قرضه به ناشر آن بستگی دارد. 

4. فروش صکوک در حقیقت فروش یک دارایی است اما فروش اوراق قرضه فروش بدهی است. 

صکوک متناسب استفاده در دسته‌های متفاوتی طبقه بندی می‌شود که هر کدام از آن‌ها و طرز استفاده و ماهیتشان با دیگری متفاوت است. 

۹ مورد پرکاربرد و مهم این اوراق به شرح زیر است: 

1. صکوک منفعت  

2. صکوک سلف  

3. صکوک اجاره 

4. صکوک مشارکت  

5. صکوک مرابحه  

6. صکوک مساقات 

7. صکوک مزارعه  

8. صکوک استصناع  

9. صکوک مضاربه 

این اوراق می‌توانند از منظر سررسید و زمان تسویه به ۴ حالت سررسیدهای کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت و بدون سررسید منتشر شود. 

• کوتاه مدت: سررسید اوراق کوتاه مدت کمتر از یک سال است. 
• میان مدت: سررسید اوراق میان می‌تواند بازه بین یک تا پنج سال داشته باشد. 
• بلند مدت: سررسید اوراق بلند مدت بازه بیش از ۵ سال را در بر می‌گیرد. 

صکوک بدون سررسید و یا مادام‌العمر که به تازگی در بین ابزارهای مالی اسلامی ترکیبی منتشر شده است.

نکته: اگر بانی صکوک دچار ورشکستگی و انحلال شود، دارندگان صکوک بدون سررسید پیش از سایر طلبکاران شرکت متحمل زیان خواهند شد. 

یکی از موضوعاتی که می‌تواند باعث ایجاد تفاوت در این اوراق شود تفاوت از منظر بازده آن‌ها است، این اوراق به دو دسته (بازدهی معین) و (بازدهی انتظاری) تقسیم می‌شود. 

• بازدهی معین بدین معنی است که میزان معینی از سود در تاریخ سررسید به دارندگان این اوراق تعلق خواهد گرفت، انواع آن به شرح ذیل است: 

1. اوراق اجاره اوراق سلف اوراق استصناع 

2. اوراق مرابحه اوراق منفعت اوراق جعاله 

3. اوراق خزانه 

• بازدهی انتظاری بدین معنی است که دارنده اوراق متوجه هرگونه تغییرات قیمتی که بر آن اعمال شود خواهد شد، انواع آن به شرح ذیل است: 

1. اوراق مشارکت اوراق مضاربه 

2. اوراق مزارعه اوراق مساقات 

برای انتشار صکوک باید چند رکن اساسی فراهم باشد که به ترتیب اهمیت قید شده است: 

1. بانی  

2. نهاد واسط  

3. نهاد ناظر – امین 

4. ضامن  

5. متعهد پذیره نویسی  

6. بازار گردان 

۳ مورد ابتدای لیست فوق از مهم‌ترین این ارکان به حساب می‌آید که مختصر به توضیح آن می‌پردازیم: 

* بانی: شخص حقوقی است که نهاد واسط برای تأمین مالی مورد نیاز آن اقدام به انتشار اوراق می‌کند. 

* نهاد واسط: عامل انتشار اوراق بهادار است و تنها نهادی است که می‌تواند چنین اقدامی انجام دهد. 

* نهاد ناظر: نهاد مالی است که وظیفه تأسیس و راهبری نهاد های واسط را به عهده دارد.